Pysgota am Draenogiaid y Môr ar Ddiwedd yr Hydref – Y Misoedd Anghofiedig

Mae’n gyfrinach sy’n cael ei chadw’n dda fod pysgota draenogiaid y môr yng Nghymru yn aml ar ei orau ddiwedd yr hydref. Yma mae Alan Parfitt yn sôn am y pysgota draenogiaid y môr gwych yng Nghymru yn ystod y misoedd ‘allfrig’.

Ar ddiwedd y 1960au benthycais lyfr o’r llyfrgell leol a chwaraeodd ran enfawr yn y gwaith o’m hanfon i fynd ar drywydd genweirio gydol oes gyda Draenogiaid Môr Cymru. Teitl y llyfr oedd “A Tide of Fish” a ysgrifennwyd gan yr awdur pysgota o Gymru, Clive Gammon.

Cyhoeddwyd y llyfr ym 1962 ac mae’n disgrifio blynyddoedd cynnar pysgota draenogiaid y môr yn Ne Orllewin Cymru, yn enwedig penrhyn Castle Martin a Gŵyr. Mae’n parhau hyd yn oed heddiw fel un o’r llyfrau pysgota môr gorau erioed.

Mae’n rhaid i dde-orllewin Cymru fod yn gartref ysbrydol i bysgota syrffio, i ddraenogiaid y môr gan mai yma y cafodd ei ddatblygu’n llawn gyntaf a’i ddisgrifio i ddod yn fwy sefydledig yn fuan mewn ardaloedd eraill yn ne Prydain ac Iwerddon.

Yn anffodus, ni allai’r dalfeydd godidog o ddraenogiaid môr maint da fel y disgrifir yn “A Tide of Fish” a gymerwyd o draethau storm chwedlonol Niwgwl, Freshwater West, Aberllydan a Marloes, ynghyd â llawer mwy o leoliadau llai, bara. Fodd bynnag, mae draenogiaid y môr yng Nghymru yn dal yn werth pysgota amdanynt, ac maent ar gynnydd unwaith eto diolch i reoliadau diogelu newydd.

Heddiw mae gennym lawer mwy o wybodaeth am fioleg ac arferion draenogiaid y môr, felly rydym bellach yn gwybod bod un o’r prif resymau dros y dirywiad hwn yn y gorffennol yn deillio o’r ffaith y gall draenogiaid y môr fod yn eithaf lleoledig yn eu lleoliadau yn ystod misoedd yr haf a phan fydd pysgod yn cael eu tynnu ni chânt eu disodli yn gyflym gan newydd-ddyfodiaid. Enghraifft dda yw pysgodyn a ddaliwyd sawl blwyddyn yn ôl fel rhan o gynllun tagio “Cymdeithas Bysgota Pysgotwyr Draenogiaid y Mor”. Cafodd “Billy” fel y daeth yn adnabyddus ei ddal am 3 blynedd yn olynol yn yr un lleoliad ac amser bob blwyddyn. Mae’n ymddangos bod draenogiaid y môr llawndwf yn dychwelyd i’r un lleoliad ar gyfer misoedd yr haf er eu bod yn teithio’n bell wrth fudo.

Yn wir, daliwyd pysgodyn y gwnes i ei dagio ym mis Tachwedd yn Sir Benfro ym mae Morecombe y mis Awst canlynol. Ail reswm yw’r gyfradd twf hynod araf o ddraenogiaid y môr, felly pan fydd y pysgod mwy yn cael eu tynnu gall gymryd llawer o flynyddoedd i gael rhai newydd yn eu lle. Mae draenogiaid y môr da i’w dal yn pysgota syrffio ac mae’r maint cyffredinol bellach yn gwella bob blwyddyn.

Mae Draenog y Môr yn cael ei ystyried gan fiolegwyr fel pysgodyn dŵr cynhesach ac ar un adeg roedd y DU yn cael ei hystyried fel terfyn gogleddol eu dosbarthiad wedi’i chyfyngu i raddau helaeth i dde orllewin Cymru, sianel Lloegr, gorllewin gwlad a de Iwerddon. Wrth i chi symud tua’r gogledd daethant yn llai cyffredin ac ar un adeg roedd Ynys Môn yn cael ei hystyried yn gyffredinol fel ei therfyn gogleddol mwyaf.

Fel y gwyddom mae’r hinsawdd yn newid, fodd bynnag, a chyda dyfroedd cynhesach mae eu dosbarthiad wedi symud yn gynyddol tua’r gogledd i’r graddau bod rhai bellach yn cael eu dal cyn belled i’r gogledd ag Orkney ac i Fôr y Gogledd.

Yn y gaeaf mae draenogiaid y môr llawn dwf yn symud tua’r de-orllewin i’r dynesiadau de-orllewinol i gaeafu a dychwelyd i ddyfroedd y DU yn y gwanwyn, er mewn gaeaf mwyn iawn byddai’r pysgod yn aros yn agosach at yr arfordir. Yn ne orllewin Cymru gyda’i hinsawdd fwyn mae draenogiaid y môr yn parhau i fod yn bresennol drwy’r gaeaf gyda phob traeth storm mawr yn meddu ar ei boblogaeth breswyl ei hun.

Yn draddodiadol, dechreuodd y tymor tua diwedd mis Mai a pharhaodd tan fis Hydref. Mynnodd y diweddar Clive Gammon mai tymheredd y dŵr oedd yr allwedd i ddyfodiad y pysgod mewn niferoedd. Ystyriai 10C. i fod yn drothwy ar gyfer dyfodiad yn y Gwanwyn.

Mae’n bwysig cofio bod gan ddŵr gynhwysedd gwres penodol uchel. Mae hyn yn golygu ei fod yn cymryd llawer iawn o egni i ddŵr cynnes hyd yn oed ychydig bach tra ei fod hefyd yn cymryd amser yr un mor hir iddo oeri. Efallai y bydd ychydig o ddiwrnodau cynnes yn y Gwanwyn yn braf iawn i ni, bydd yn cael effaith ddibwys ar godi tymheredd dŵr y môr. Canlyniad y darn hwn o Ffiseg yw bod tymheredd y môr o amgylch y DU ar ei oeraf ym mis Mawrth/Ebrill ac ar ei gynhesaf ym mis Awst. Ym mis Hydref/Tachwedd, er bod tymheredd yr aer yn oeri’n gyflym, mae’r môr yn gynhesach nag y mae hyd yn oed ym mis Mehefin.

Yn ne orllewin Cymru mae’r môr yn gynhesach fyth oherwydd ei leoliad yn agos at nant y Gwlff sy’n cynhesu. Mae gan y ffenomen hon oblygiadau gwirioneddol i bysgotwr draenogiaid y môr brwd. Rwyf o’r farn bod mis Hydref i fis Tachwedd yn darparu’r pysgota Draenogiaid y Môr gorau’r flwyddyn, adeg pan fo llawer o bysgotwyr eisoes wedi pacio eu hoffer ar gyfer y gaeaf.

Mae ychydig o ddraenogiaid y môr mawr ar y lan yn hwyr yn y gwanwyn, yn hela crancod mae’n debyg sy’n agored iawn i niwed wrth iddynt blicio’r adeg hon o’r flwyddyn, ond nid yw niferoedd da o ddraenogiaid y môr yn ymddangos nes bod y dŵr yn dechrau cynhesu rhwng diwedd Mai a Mehefin. Yn anffodus, gall misoedd yr haf wedyn fod yn siomedig gan fod y draenogiaid môr mwy i’w gweld yn diflannu, yn ôl pob tebyg yn symud oddi ar y lan i fwydo ar bysgod abwyd fel y gall y pysgota fod yn eithaf siomedig i bysgotwr draenogiaid y môr y lan.

Felly, pam ddiwedd mis Hydref i fis Tachwedd? Wel, rydw i a gwell pysgotwyr draenogiaid y môr na minnau wedi darganfod y gall draenogiaid y môr mawr ymddangos fel petaent allan o unman ar yr adeg hon o’r flwyddyn. Ar olion glannau, sy’n aml yn brin o bysgod yn yr haf uchel, gall draenogiaid y môr mawr ymddangos yn sydyn ac os ydych chi’n ddigon ffodus i ddarganfod marc o’r fath a’i bysgota ar y diwrnod cywir yna gall y gamp fod yn wirioneddol gofiadwy.

Mewn un lleoliad bach, y mae’n rhaid i ychydig yn unig ei adnabod, rwy’n ofni, unwaith y cafwyd tua 15 i 20 o bysgod i gyd yn 5 pwys a mwy mewn un sesiwn a ddaliwyd ar lures ym mis Tachwedd. Mae pam eu bod yn ymddangos yn ddirgelwch i mi, ond rwyf wedi darganfod y gall gwelyau Kelp ar distyll fod yn gynhyrchiol iawn ac ni allaf ond dyfalu efallai bod y draenogiaid môr yn bwydo ar abwydod bach yn cuddio yno neu’n gorffwys yn unig yn ystod y cyfnod distyll.

Y ffordd orau o fynd i’r afael â marciau o’r fath yw trwy bysgota denu. Gall pob math o hudiadau weithio’n dda, yn enwedig atyniadau wyneb, sy’n sicr yn gwneud pysgota’n haws mewn lleoliadau llawn chwyn. Yn bwysig iawn mae angen i’r pysgotwr fod yn barod i grwydro pellteroedd mawr ar hyd y lan a rhoi cynnig ar ardaloedd newydd yn barhaus. Os na chewch chi bysgodyn mewn tua 10 munud mewn man penodol wrth bysgota denu, symudwch ymlaen oherwydd mae’n debyg nad oes unrhyw bysgod yno. Cadwch yng nghefn eich meddwl MAE DRAENOGIAID Y MOR YN HAWDD i’w ddal ond MAE’N ANNNODD dod o hyd iddo.

Mae ardaloedd creigiog draenogiaid môr fel arfer yn werth eu harchwilio, yn enwedig y rhai gyda childraethau a rhigolau heb eu gorchuddio ar lanw isel. Rwy’n hoff iawn o gildraethau sy’n llenwi ar benllanw. Efallai eu bod yn gweithredu fel trap cyfyngol ar gyfer abwyd bach y gall draenogiaid y môr wedyn symud i mewn i ymosod. Yr unig anfantais rhwng diwedd Hydref a Thachwedd i bysgota denu draenogiaid y môr yw ein bod yn cael tywydd stormus iawn ar rai blynyddoedd, a all leihau eglurder dŵr hyd yn oed yn Sir Benfro. Rwy’n hoffi gallu gweld o leiaf dwy droedfedd i’r dŵr i deimlo’n hyderus.

Y dewis arall wrth gwrs yw pysgota ag abwyd ac yn yr un lleoliadau ag ar gyfer pysgota denu. Mae dŵr budr yn sicr yn helpu pysgota yn ystod y dydd gydag abwyd gan fod y draenogiaid môr yn ymddangos yn llawer llai gwyliadwrus.

Mae pysgota yn ystod y dydd yn y syrff yn wastraff amser yn bennaf yn Sir Benfro ond mae’n gwella’n aruthrol ar ôl iddi dywyllu. Mae hyn yn rhoi mantais enfawr arall o bysgota syrffio’r hydref gan ei fod yn mynd yn dywyll yn gynnar gyda’r nos fel y gallwch gael sesiwn dda heb orfod teithio adref yn oriau mân y bore.